Δύο συνεδρίες, οι οποίες προσέγγισαν το επίκαιρο θέμα της μετακίνησης των πληθυσμών, στην υγειονομική και την ανθρωπιστική-κοινωνική του διάσταση, πραγματοποιήθηκαν το πρωί του Σαββάτου. Η πρώτη (10.00-11.30 Τερψιχόρη Β) πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του ΚΕΕΛΠΝΟ και είχε θέμα «Μετακίνηση πληθυσμών: Έλεγχος και διαχείριση προβλημάτων υγείας». Συντονιστές, η Ομότιμη Καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας, ΕΣΔΥ, Τζένη Κουρέα-Κρεμαστινού, ο Χειρουργός, Νοσοκομείο «Ν. Αθήναιον», Οδυσσέας Βουδούρης και ο Πρόεδρος Εποπτών Δημόσιας Υγείας, Πρόεδρος Συμβουλίου Ένταξης Μεταναστών του Δήμου Κορυδαλλού και Αντιπρόεδρος ΕΔΔΥΠΠΥ, Γιώργος Μακρυνός. Η δεύτερη (12.00-12.30 Τερψιχόρη Α), με θέμα «Μετακινούμενοι πληθυσμοί και δημόσια υγεία» φιλοξένησε, σε video conference, το Δήμαρχο Λέσβου, Σπύρο Γαληνό, ο οποίος συνομίλησε με τον Καθηγητή Γιάννη Κυριόπουλο, το δημοσιογράφο Δημήτρη Παγαδάκη και τον Οδυσσέα Βουδούρη.
Στην εισαγωγική ομιλία της πρώτης συνεδρίας, ο Πρόεδρος του ΚΕΕΛΠΝΟ, Θανάσης Γιαννόπουλος, επιχείρησε μια σύγκριση της σημερινής εικόνας με τη δύσκολη περίοδο που ακολούθησε τη Μικρασιατική Καταστροφή. Συνολικά, έως και το 1920, στην Ελλάδα είχαν μεταναστεύσει 800.000 άτομα, αλλά μετά τον Αύγουστο του ’22, στη χώρα μας εγκαταστάθηκαν 1.500.000 Μικρασιάτες πρόσφυγες. Το Ελληνικό κράτος, αν και εξαντλημένο οικονομικά εξαιτίας της Μικρασιατικής εκστρατείας, ήταν υποχρεωμένο να θρέψει, να στεγάσει, να περιθάλψει, να τονώσει ηθικά και να εντάξει κοινωνικά όλους αυτούς τους ανθρώπους. Οι συνθήκες διαβίωσης για τους πρόσφυγες ήταν άθλιες, αφού στην αρχή χρειάστηκε να στεγαστούν σε γήπεδα, θέατρα, αυλές εκκλησιών, δημόσια κτήρια, σε παράγκες, σε σκηνές, σε χαμόσπιτα και σε καλύβες που βρίσκονταν σε εγκαταλελειμμένα χωριά, σε οικισμούς αμιγώς προσφυγικούς. Επιδημικές ασθένειες, όπως ο εξανθηματικός τύφος, η γρίπη, η ελονοσία, η φυματίωση και η ευλογιά, παρούσες ήδη στην Ελλάδα και πριν την άφιξη των προσφύγων μεταδίδονταν τώρα εύκολα. Η διατροφή τους αντιμετωπίστηκε με την οργάνωση συσσιτίων, και την παροχή τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης, το ίδιο και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Στην αρχή, οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν από κάποιους εχθρικά, γρήγορα όμως αξιοποιήθηκαν ως αξιόλογη και ειδικευμένη, φθηνή εργατική δύναμη, παρέχοντας επιπλέον κίνητρα για τη δημιουργία νέων παραγωγικών μονάδων.
Ένας στους 50 πρόσφυγες που επιχειρούν να περάσουν στη χώρα μας από τη θάλασσα καταλήγει νεκρός, επεσήμανε η Παθολόγος-Λοιμωξιολόγος και Αντιπρόεδρος των «Γιατρών χωρίς Σύνορα», Ελένη Κάκαλου, ενώ υπολογίζεται ότι 300 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους το δίμηνο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου 2015. Τα προβλήματα υγείας δεν λείπουν, με κύριες παθολογίες, ενδεικτικά, στα Δωδεκάνησα, τις λοιμώξεις αναπνευστικού, τις δερματικές λοιμώξεις, τις μυαλγίες και τα συμπτώματα απο το γαστρεντερικό. Όσον αφορά τους πρόσφυγες που διαβιούν σε συνθήκες κράτησης, τα περισσότερα προβλήματα υγείας σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την κράτηση. Η κράτηση και η διάρκειά της αποδεικνύονται εξαιρετικά επιζήμιες και για την ψυχική υγεία των μεταναστών. Οι καλές πρακτικές που θα πρέπει να εφαρμοστούν περιλαμβάνουν τη διανομή απαραίτητου υλικού πρώτης υποδοχής, την προτεραιότητα στις ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες πληθυσμού (έγκυες, νεογνά, βρέφη, παιδιά, υπερήλικες, ΑΜΕΑ, χρόνια πάσχοντες), την παροχή επείγουσας ψυχολογικής υποστήριξης σε επιβιώσαντες ιδιαίτερα τραυματικών γεγονότων, την εξασφάλιση άμεσης πρόσβασης σε χώρους παραμονής/κράτησης μεταναστών και προσφύγων, την παροχή σίτισης, δυνατότητας επικοινωνίας, την εξασφάλιση διερμηνείας/διαπολιτισμικής μεσολάβησης, την παροχή ΠΦΥ και τη διασφάλιση κατάλληλου χώρου που θα επιτρέπει την τήρηση του ιατρικού απορρήτου, την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, δράσεις για βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και την παροχή βασικών ειδών πρώτης ανάγκης, τον εντοπισμό ευάλωτων περιπτώσεων και την ευαισθητοποίηση για θέματα υγείας που αντιμετωπίζουν μετακινούμενοι πληθυσμοί και πρόσφυγες (π.χ. έκθεση σε βία). Σε περίπτωση μακροχρόνιας παραμονής των μεταναστών-προσφύγων απαιτείται camp management ή άλλες λύσεις, όπως επιδότηση ενοικίου, επιδημιολογική επιτήρηση, ΠΦΥ, σύστημα παραπομπών στο ΕΣΥ (δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια φροντίδα), παρεμβάσεις για ευάλωτες ομάδες (υποστήριξη θηλασμού, παιδιών, ατόμων με χρόνια νοσήματα), ψυχοκοινωνική & νομική υποστήριξη και, ενδεχομένως, εμβολιασμοί.
«Η διαχείριση της μετακίνησης πληθυσμών στην παραμεθόριο: Η εμπειρία του ΚΕΕΛΠΝΟ», ήταν το θέμα της παρουσίασης της Ασημούλας Οικονομοπούλου, Ιατρού Βιοπαθολόγου, Επιδημιολόγου, ΚΕΕΛΠΝΟ. Το 2002 δημιουργήθηκε το γραφείο μετακινούμενων πληθυσμών του ΚΕΕΛ για να συνδράμει τις τοπικές μονάδες υγείας στην προάσπιση της δημόσιας υγείας, είπε η κυρία Οικονομοπούλου. Αποστολές πραγματοποιούνταν με κινητή μονάδα σε μέρη όπου κατέλυαν μετανάστες μετά από πρόσκληση των τοπικών αρχών: στη Λέσβο, την Κρήτη, τον Έβρο, τη Χίο τον Πύργο και αλλού. Έμφαση δινόταν στη διάγνωση λοιμώδους νσήματος με κλινική εξέταση και τη διερεύνηση επαφών κρούσματος. Το 2011 πραγματοποιήθηκε ολοκληρωμένο πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στα κέντρα κράτησης μεταναστών στον Έβρο. Ο σχεδιασμός προέβλεπε την παροχή ιατροφαρμακευτικής περιθαλψης στους πρόσφυγες, την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στους μετανάστες και τους εργαζόμενους, τη συλλογή επιδημιολογικών δεδομένων, την έγκαιρη αντιμετώπιση συμβάντων δημόσιας υγείας και την εκτίμηση των υφισταμένων αναγκών ώστε να χρησιμοποιηθούν κατά το σχεδιασμό μελλοντικών δράσεων. Η μέθοδος που επελέγη, περιελάμβανε σύστημα υποχρεωτικής δήλωσης νοσημάτων προκειμένου να συλλέγονται συστηματικώς δεδομένα που αφορούν την υγεία των μεταναστών, δομημένο δελτίο ιατρικής και ψυχολογικής εκτίμησης που συμπληρωνόταν από τον ιατρό και τον ψυχολόγο του κέντρου κατά τη διάρκεια της εξέτασης, συλλογή δημογραφικών δεδομένων: χώρα προέλευσης, φύλο, ημερομηνία γέννησης, οικογενειακή κατάσταση, ιατρικό αναμνηστικό, εμβολιαστική κάλυψη, σύστημα συνδρομικής επιτήρησης για την έγκαιρη και έγκυρη ανίχνευση συμβαμάτων που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση με κοινοποίησή τους καθημερινά στο ΚΕΕΛΠΝΟ και εμβολιασμό ανεμβολίαστων μεταναστών βάσει του εθνικού προγράμματος εμβολιασμού.
Τη στρογγυλή τράπεζα έκλεισε η παρουσίαση της Ανδρούλας Παυλή (MD, FRACGP, DTM, MPH, Γραφείο Ταξιδιωτικής Ιατρικής, ΚΕΕΛΠΝΟ) με θέμα «Μετανάστες που επισκέπτονται συγγενείς και φίλους – VFRs».
Μετά το πέρας της συνεδρίας, ο κύριος Μακρυνός σχολίασε ότι το σύγχρονο φαινόμενο μαζικής μετακίνησης προσφύγων και μεταναστών, παρόλο που εμφανίζεται τυπικά με τη μορφή της «έκτακτης απειλής», τείνει να εξελιχθεί σε οιονεί «διαρκή (=χρόνια) απειλή» για τη δημόσια υγεία, με χαρακτηριστικά την αδιάκοπη εξέλιξη του φαινομένου, την κυμαινόμενη έντασή του, την ευμεταβλητότητα παραγόντων του πληθυσμού αναφοράς (πρόσφυγες-μετανάστες) κ.ά. Όλα αυτά, λοιπόν, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία
«εκτίμησης αναγκών και διαχείρισης κινδύνων υγείας», προκειμένου να εκπονηθεί ένα σχέδιο (εθνικό) δράσης για την υγεία προσφύγων και μεταναστών. Η τρέχουσα κρίση, συνεπώς, πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μονιμότερη απειλή. Γιατί, στην «εποχή της διακινδύνευσης», τέτοια φαινόμενα οφείλουμε να τα θεωρούμε δυνητικώς επαναλαμβανόμενα.
Από την Ελλάδα δεν έλειψαν ποτέ οι κρίσεις, αλλά η σημερινή κρίση είναι πρωτόγνωρη, ήταν η πρώτη παρατήρηση του Δημάρχου Λέσβου, Σπύρου Γαληνού στη συνεδρία μέσω video conference που ακολούθησε. Τις ανθρωπιστικές κρίσεις δεν τις αντιμετωπίζουμε υψώνοντας φράχτες, αλλά προσφέροντας μιαν ανοιχτή αγκαλιά. Η Λέσβος σηκώνει τεράστιο βάρος για λογαριασμό ολόκληρης της Ευρώπης, και συνεχίζει να το διαχειρίζεται με αξιοπρέπεια και ανθρωπιά. Οι Τούρκοι διακινητές είναι αδίστακτοι, και διαπράττουν διπλό έγκλημα εις βάρος των μεταναστών, οικονομικό και ανθρωπιστικό. Συγκλονιστικές είναι οι εικόνες του ανθρώπινου πόνου που αντικρίζουν καθημερινά οι κάτοικοι του νησιού. Οι πρόσφυγες δεν βρίσκουν ησυχία ούτε στο θάνατο, είπε χαρακτηριστικά ο κύριος Γαληνός. Και η Ευρώπη καθυστερεί πάρα πολύ. Η τεράστια γραφειοκρατία καθυστερεί τη χρηματοδότηση. Οι αποφάσεις που έχουν ληφθεί δεν είναι οι σωστές: γιατί να κρατούνται στην Τουρκία οι Σύροι πρόσφυγες, που θα μπορούσαν εύκολα να περάσουν σε άλλες χώρες και στη χώρα μας να εγκλωβίζονται οι Αφγανοί και οι Μαροκινοί; Παρ’ όλες τις δυσκολίες και τις 2.000 αφίξεις προσφύγων καθημερινά, η διαχείριση στο νησί είναι αυτή τη στιγμή ικανοποιητική. Γι’ αυτό και είναι δικαιολογημένη η συζήτηση για την ενδεχόμενη απονομή στο νησί του Νόμπελ Ειρήνης, σχολίασε ο κύριος Γαληνός. Και συμπλήρωσε ότι ξένοι επισκέπτες τού έχουν πει χαρακτηριστικά «Κάνετε τη χώρα μου να ντρέπεται», αναγνωρίζοντας τη μεγάλη προσφορά του νησιού έναντι της εμπειρίας από τις δικές τους χώρες.
Σε έναν κόσμο γενικής απαξίας, τη στιγμή που χώρες πολύ πιο εύρωστες οικονομικά κλείνουν σύνορα, με συγκίνηση παρακολουθούμε το μάθημα ανθρωπιάς που παραδίδει η Λέσβος και το μήνυμα αναστροφής της έκπτωσης που καταγράφεται παγκοσμίως. Μια χώρα σε δύσκολη κατάσταση υψώνει μια μικρή σημαία αξιών, και αυτό πρέπει να το κρατήσουμε, σημείωσε ο κύριος Κυριόπουλος. Η πρώτη επιθυμία των προσφύγων είναι να ξαποστάσουν, είπε χαρακτηριστικά ο Οδυσσέας Βουδούρης. Και αυτό εδώ τους το προσφέρουμε. Είναι λάθος να βλέπουμε στον πόλεμο καλούς και κακούς. Πρέπει να βοηθούμε στην ισορροπία και στις διαπραγματευτικές λύσεις.