Πάνω από 50.000 επισκέπτες έχουν επισκεφθεί μέχρι στιγμής την έκθεση « Ίασις. Υγεία, Νόσος, Θεραπεία από τον Όμηρο στον Γαληνό» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Η έκθεση που θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Μαϊου, περιλαμβάνει περίπου 300 αρχαία αντικείμενα από 41 μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού όπως το Βρετανικό Μουσείο, το Λούβρο και τα Μουσεία του Καπιτωλίου στην Ρώμη.
Η διατήρηση της υγείας, η κατανόηση των αιτιών που προκαλούν τις ασθένειες και η ανεύρεση τρόπων αντιμετώπισής τους, είναι ζητήματα που έχουν ανέκαθεν απασχολήσει τον άνθρωπο. Τι αλλαγές παρατηρήθηκαν στην ανθρώπινη σκέψη και στις ιατρικές μεθόδους μέσα στους αιώνες;
Η έκθεση παρουσιάζει την εξέλιξη των αρχαίων θεραπευτικών πρακτικών από το 1200 π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ., εξετάζοντας τη μετάβαση από τη μαγικο-θρησκευτική θεραπεία στην ορθολογική, επιστημονική ιατρική. Μεταξύ άλλων απαντά σε ερωτήματα όπως: Φρόντιζαν τη διατροφή και το σώμα τους στην αρχαία Ελλάδα; Πώς αντιμετώπιζαν το ζήτημα της δημόσιας υγείας; Τι έκανε ένας αθλητής εάν τραυματιζόταν 2.500 χρόνια πριν; Υπήρχαν χειρουργικά εργαλεία; Πώς χρησιμοποιούσαν το όπιο και άλλες φαρμακευτικές ουσίες και βότανα;
Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες: Υγεία, Νόσος, Θεραπεία και καλύπτει το χρονικό διάστημα περίπου από το 1200 π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ.
Οι πρωιμότερες γραπτές μαρτυρίες που αφορούν στην ελληνική θεραπευτική προέρχονται από τα Ομηρικά έπη, από τα οποία προκύπτει ότι οι ασθένειες θεωρούνταν σημάδια θεϊκής οργής και δυσαρέσκειας. Για τον εξευμενισμό των θεών οι άνθρωποι κατέφευγαν σε προσευχές, καθαρμούς και θυσίες. Ωστόσο, ήδη από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., η φιλοσοφία άρχισε να ασκεί μια ιδιαίτερη επιρροή στην εξέλιξη της ιατρικής. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που απήλλαξαν την ιατρική από μαγικά και θρησκευτικά στοιχεία αντιλαμβανόμενοι ότι η διατήρηση της υγείας και η καταπολέμηση της ασθένειας εξαρτώνται από φυσικά αίτια.
Επιμέλεια: Καθ. Νίκος Σταμπολίδης, Διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
Γιώργος Τασούλας, επιμελητής αρχαιοτήτων ΜΚΤ
Η έκθεση συνδιοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / ΔΜΕΕΠ.
Η έκθεση αποτελεί το 2ο μέρος της τριλογίας των μεγάλων αρχαιολογικών εκθέσεων του ΜΚΤ που εστιάζουν σε θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, και η οποία ξεκίνησε το 2009 με την έκθεση Έρως, και ολοκληρώνεται τον Δεκέμβριο με την έκθεση Επέκεινα.
Στην είσοδο του Μουσείου ο επισκέπτης συναντά το αριστουργηματικό μαρμάρινο άγαλμα της Υγιείας από το Μουσείο της Κω, το οποίο πλαισιώνεται από τον Ασκληπιό -εκπρόσωπο της θεουργικής ιατρικής- και τον Ιπποκράτη -εκπρόσωπο της επιστημονικής ιατρικής.
Στη συνέχεια, οι ενότητες της έκθεσης διαρθρώνονται σε 6 αίθουσες:
1. Υγεία – Υγιεινή
Παρουσιάζονται διάφορα αντικείμενα που εικονογραφούν τους τρόπους υγιεινής διαβίωσης (διατροφή, αθλητισμός), αντικείμενα που σχετίζονται τόσο με την ατομική υγιεινή (αγγεία με αθλητές που πλένονται, χάλκινες στλεγγίδες, αρωματοδόχα αγγεία, αγγεία νυκτός), όσο και την δημόσια υγιεινή, όπως π.χ. πήλινα στελέχη από τον Πεισιστράτιο υδρευτικό αγωγό της Αθήνας του τέλους του 6ου αι. π.Χ.
2. Νόσος
Στη δεύτερη ενότητα εξετάζονται οι διάφοροι εξωτερικοί και εσωτερικοί παράγοντες που διαταράσσουν την αρμονική ισορροπία του οργανισμού και οδηγούν στη νόσο. Παρουσιάζονται σωματικές, ψυχικές, αλλά και συλλογικές ασθένειες όπως επιδημίες και λοιμοί.
Τεκμηρίωση για τις ατομικές ασθένειες και τις επιδημίες παρέχεται από τις απεικονίσεις ασθενών πάνω σε μαρμάρινα ανάγλυφα και πήλινα ειδώλια, αλλά και από ιστορικά κείμενα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η αναφορά του Θουκυδίδη στον λοιμό που ξέσπασε στην Αθήνα στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου το 430 π.Χ., η οποία τεκμηριώνεται από τα πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα σε ομαδικό τάφο στον Κεραμεικό.
3. Θεραπεία
Στην τρίτη ενότητα επιχειρείται να παρουσιαστεί το σύνολο του φάσματος της ίασης στην αρχαιότητα μέσα από τρεις υπο-ενότητες:
/ Ομηρική ιατρική
Ξεκινάμε από τα Ομηρικά έπη, τα οποία αποτελούν τις πρωιμότερες μαρτυρίες για τις μεθόδους αντιμετώπισης και περιποίησης των πολεμικών τραυμάτων με διάφορα φυτικά φάρμακα και επιδέσεις.
Παρουσιάζονται δύο πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β΄ στις οποίες βρίσκονται καταγεγραμμένες οι λέξεις i-ja-te (ιητήρ) και pa-ma-ko (φάρμακο), καθώς επίσης αγγεία και μαρμάρινα και πήλινα ανάγλυφα όπου απεικονίζονται σκηνές περιποίησης των τραυματισμένων ομηρικών ηρώων.
/ Θεουργική ιατρική
Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι κυριότεροι εκπρόσωποι της Θεουργικής ιατρικής, όπως ο Ασκληπιός και τα μέλη της οικογένειάς του (Υγιεία, Τελεσφόρος κλπ.) καθώς και άλλοι ήρωες-θεραπευτές όπως ο Αμφιάραος, ο Άμυνος κλπ.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα Ασκληπιεία (τα ιερά-θεραπευτήρια του Ασκληπιού) που είχαν ιδρυθεί σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο και στα οποία συνέρρεαν οι ασθενείς-ικέτες αναζητώντας μια θαυματουργή θεραπεία. Ως μέθοδος ιάσεως εφαρμοζόταν η «εγκοίμησις», κατά την οποία οι ασθενείς κοιμόντουσαν μέσα στο ναό, ευελπιστώντας να εμφανιστεί στο όνειρό τους ο ίδιος ο Ασκληπιός και είτε να τους θεραπεύσει είτε να τους δώσει συμβουλές, τις οποίες θα ερμήνευαν την επόμενη ημέρα οι ιερείς.
Παρουσιάζονται αντικείμενα που βρέθηκαν σε αυτά τα ιερά, όπως μαρμάρινα αγαλμάτια του Ασκληπιού και άλλων θεών-θεραπευτών, ανάγλυφα με αφηγηματικές σκηνές εγκοίμησης, πήλινα και μαρμάρινα αναθήματα που απεικονίζουν το πάσχον μέλος του σώματος (πόδια, χέρια, μάτια, στήθη, γεννητικά όργανα), καθώς και ενεπίγραφες μαρμάρινες στήλες στις οποίες καταγράφεται η θαυματουργή θεραπεία ασθενών με την θεϊκή επέμβαση. Όλα αυτά τα αναθήματα – είτε επρόκειτο για τάματα υπέρ της θεραπείας, είτε για δείγματα ευγνωμοσύνης για την ίαση που επετεύχθη – βρίσκονταν αναρτημένα στα Ασκληπιεία και στόχευαν τόσο στον εντυπωσιασμό των προσκυνητών όσο και στην ενδυνάμωση της πίστης τους στις θεραπευτικές ικανότητες του θεού.
/ Επιστημονική ιατρική
Στην τρίτη υπο-ενότητα παρουσιάζεται η θεραπεία έτσι όπως επιχειρείται μέσα από την ορθολογική, επιστημονική ιατρική, απαλλαγμένη από τις θρησκευτικές αντιλήψεις.
Η άσκηση της επιστημονικής ιατρικής τεκμηριώνεται μέσα από παραστάσεις αγγείων και αναγλύφων όπου απεικονίζονται σκηνές ιατρικής εξέτασης, και από ανθρωπολογικά κατάλοιπα, όπως κρανία, που φέρουν ίχνη χειρουργικών επεμβάσεων. Επίσης, παρουσιάζονται ενεπίγραφα πήλινα και μετάλλινα δοχεία που περιείχαν φυτικά φάρμακα, ενεπίγραφα κεραμικά θραύσματα με συνταγές θεραπευτικών σκευασμάτων, καθώς και διάφορα μετάλλινα ιατρικά εργαλεία (σικύες, νυστέρια, μήλες, άγκιστρα, κολποσκόπιο, κ.ά) που βρέθηκαν σε τάφους γιατρών, και επίσης πήλινες θερμοφόρες.
Στον επίλογο της έκθεσης τιμάται η μνήμη των γιατρών της εποχής: εκτίθενται ποικίλα μνημεία που απεικονίζουν ιατρούς ή αναφέρονται σ’ αυτούς και στο έργο τους, όπως π.χ. ενεπίγραφες ταφικές στήλες, τιμητικά ψηφίσματα για δημόσιους ιατρούς που ανταποκρίθηκαν στις έκτακτες ανάγκες της πόλης, καθώς και νομίσματα που εκδόθηκαν για να τιμήσουν τη μνήμη σπουδαίων ιατρών, όπως του Γαϊου Στερτίνιου Ξενοφώντα από την Κω, ο οποίος υπήρξε προσωπικός ιατρός του ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου και μεγάλος ευεργέτης της πατρίδας του.
.jpg)
